Uşaqlarda baçı-qardaş qısqanclığı
Qısqanclıq həyatın hər dövründə görülə bilər ancaq uşaqlıqda bir az daha sıx yaşanır. Bəs bu vəziyyəti qabaqlamağın yolları nələrdir?
Bacı (qardaş) qısqanclığı təbii bir duyğu olub, şiddəti və xaricə vurmağı hər uşağa görə fərqliliklər göstərə bilər. Bu duyğuyla döyüşmək yerinə uşağa, bu duyğusunu qəbul edilə biləcək olduğu və necə baş edecəyi öyrədilə bilər. Qısqanclıq duyğusu yaşayan uşaqlar nə kimi narahatlıqlar yaşayırlar?
Bacı (qardaş) qısqanclığı hər uşaqda və eyni nisbətlərdə görülməyə bilər. Uşaqlar arasındakı yaş fərqi nə qədər yaxın olsa, xüsusilə kiçik yaş dövründə daha sıx yaşana bilər. Ana-ata tutumları, cinsiyyət, yaş faktoru və aradakı yaş fərqi çətinliklərin ölçüsündə faktor olur. Uşaq, özünün daha az sevildiyini və maraq gördüyünü düşünər. Əgər uşaqlar arasındakı yaş fərqi 2.5/3 yaşdan azdırsə, bu daha sıx yaşanan bir duyğu olar. Bir-birinə yaxın dövrlərdə olan uşaqların ehtiyacları da bənzərlik daşıyar. Eyni maraq və enerjini göstərmək, ana və ata üçün məcbur edici ola bilər. Gördüyü marağın bölünmüş olması, ananın marağını itirir olduğunu düşündürdür.
Necə davranışlar sərgiləyirlər?
• Anadan uzaqlaşma ya da daha əvvəldən istəmədiyi şeyləri tələb etmə inkişaf edə bilər.
• İçinə qapana bilər. Yuxu və yemək yemə ilə əlaqədar problemlər başlaya bilər ya da həddindən artıq əsəbi ola bilər.
• Alt islatma, barmaq əmmə, uşaqlara xas danışma, ağlama görülə bilər. Öz başlarına yemək yemək istəməyə bilərlər. Ana-ata ilə birlikdə yatmaq üçün xəyali qorxu hekayələri uydura bilərlər.
• Ana-ataya və ətraflarına sözlü və fiziki olaraq sataşa bilərlər. Özündən istəniləni şeyi etməkdə istəksiz ola bilər.
• Ananı nəzarət etmək və sevgisini tez-tez sorğulama meyli inkişaf edə bilər.
• Məktəbə getmək ilə əlaqədar problem çıxara bilər.
• Bütün bu faktorlar ana atanın tutumu ilə azala bilər ya da çoxala bilər.
Ana və ata etməli olduqları:
• Ana və atalar nə qədər bərabər davransalar qarşıdurmanın o qədər az olacağını düşünürlər. 5 yaş ilə 10 yaşın ehtiyacları və bunların həllində istifadə edilən üsullar eyni ola bilməz. Uşaqların yaş dövrlərinə uyğun ünsiyyət qurmaq lazımdır. Tələblərini bununla mütənasib olaraq qiymətləndirmək lazımdır.
• Mübahisə olması adidir. Bu mübahisələri həll edərkən fərdi sərhədlərini də öyrənirlər. Valideynlər buna nə qədər müdaxilə etsə, baş etmə bacarıqlarının da inkişafını maneə törətmiş olurlar. Fiziki zərər vermədikləri və bir bilərinin haqqlarını tapdalamadıqları müddətcə ana-ata müdaxilə etməməli, haqlı və haqsız ayrımı etməməli.
• Qısqanclığı sıx yaşayan uşaq ilə əlaqədar, gündəlik işlərdə onun da seçə biləcəyi bir yaxından kömək istənməlidir. Digər övladın (böyük övlad) olmadığı baş-başa keçirilən saatlar da planlanmalıdır.
• Unudulmamalı ki, baci (qardaş) belə olsalar hər uşağın şəxsiyyəti fərqlidir. Fərqliliklərinə hörmət göstərilməli, qızmaq yerinə duyğu və düşüncələrini dinləyin.
• Ev içi və bacısı (qardaş) ilə əlaqədar gündəlik məsuliyyətlər verin və bunları yerinə yetirdiyində şifahi olaraq öyün.
• Yeni bir bacı (qardaş) gəlmə mərhələsində əşyalarını və oyuncaqlarını onun icazəsi olmadan körpəyə verməyin.
• 3 yaşındakı bir böyük övlad körpənin canlı olduğunu və ona zərər verə biləcəyini bilə bilməz, maraq göstərdiyimiz reaksiyaya hirslənə bilər. Zaman içərisində bizim davranışlarımızla paralel müsbət ya da mənfi tutumlar inkişaf etdirər.
• Ana və ata uşaqlar ilə əlaqədar iş paylaşması etməlidirlər. Ana, körpəni əmizdirərkən ata da böyük uşağın paltarını dəyişdirə bilər.
Uşağı istəmir deyə yeni bir uşaq dünyaya gətirmək istəyini təxirə salan valideynlərə tövsiyyələr
Bacısı (qardaşı) olmasını istəməyən bir uşağın əvvəl duyğularını anlamaq lazımdır. Bu ehtiyacı tamamilə qiymətləndirə biləcək yetkinlikdə deyillər. Ana-atanın sıx çalışması və uşağa vaxt ayırması, ana-uşaq əlaqəsinin asılı olması və rəqabət duyğusunun kifayət qədər inkişaf etməməsi ilə əlaqəli olaraq yeni bir qardaş (bacı) fikirini rədd edə bilərlər. Bu nöqtədə qərar alması lazım olan ana və atadır.
Psixoloq: Aynur Əlibəyova